PGR co to było? Historia i likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych
Czym były państwowe gospodarstwa rolne?
Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) to duże przedsiębiorstwa rolne, które funkcjonowały w Polsce w okresie PRL-u. Były one własnością państwa i miały na celu kolektywizację rolnictwa na wzór radzieckich kołchozów. PGR-y powstawały głównie na terenach ziem odzyskanych oraz w regionach o dużym rozdrobnieniu rolnictwa indywidualnego, gdzie wcześniej istniały mniejsze gospodarstwa samodzielne.
PGR-y były zarządzane centralnie i miały zapewnić efektywną produkcję rolną na dużą skalę. Państwowe przedsiębiorstwa gospodarki rolnej, które powstały w 1949 roku, funkcjonowały na zasadach pełnego lub ograniczonego rozrachunku gospodarczego. Jednak często borykały się z problemami organizacyjnymi, niską wydajnością pracy oraz brakiem nowoczesnych technologii.
Geneza i rozwój PGR-ów
Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) powstały w 1949 roku w wyniku nacjonalizacji majątku ziemskiego w Polsce. Ich celem było stworzenie nowoczesnych przedsiębiorstw rolniczych, które miały przyczynić się do intensyfikacji produkcji rolnej i ograniczenia rozdrobnienia ziemi. PGR-y powstawały głównie na miejscu największych majątków poniemieckich oraz w południowo-wschodniej Polsce. W 1950 roku PGR-y dysponowały około 2 milionami hektarów gruntów państwowego, a w 1960 roku ich powierzchnia wzrosła do 2,4 miliona hektarów. W 1970 roku PGR-y zarządzały już ponad 3 milionami hektarów ziemi. Rozwój tych państwowych gospodarstw rolnych miał na celu nie tylko zwiększenie produkcji w całym rolnictwie, ale także modernizację rolnictwa w Polsce.
Funkcjonowanie PGR-ów
PGR-y były państwowymi przedsiębiorstwami gospodarki rolnej, które funkcjonowały na zasadach pełnego lub ograniczonego rozrachunku gospodarczego. Do głównych zadań PGR należały produkcja rolna, hodowla zwierząt, przetwórstwo rolnicze oraz handel rolniczy. W codziennej pracy PGR-y korzystały głównie z polskich maszyn rolniczych, takich jak ciągniki produkcji Ursusa, choć część sprzętu była importowana z innych krajów bloku wschodniego. Oprócz działalności rolniczej, PGR-y prowadziły także działalność kulturalno-oświatową, organizując wczasy dla swoich pracowników i ich rodzin we własnych ośrodkach wypoczynkowych. Dzięki temu PGR-y pełniły nie tylko funkcję gospodarczą, ale także społeczną, integrując lokalne społeczności.
Wykaz wybranych PGR-ów w Polsce
Na terenie Polski istniało kilka tysięcy PGR-ów. Do najbardziej znanych należały:
- PGR Kietrz (woj. opolskie) - jeden z największych w kraju, specjalizujący się w produkcji zbóż i hodowli bydła
- PGR Przelewice (woj. zachodniopomorskie) - znane z produkcji roślin ozdobnych i hodowli zwierząt
- PGR Bolesławiec (woj. dolnośląskie) - specjalizujące się w produkcji mleka i hodowli bydła mlecznego
- PGR Stare Pole (woj. pomorskie) - zajmujące się głównie uprawą zbóż i roślin okopowych
- PGR Osiek (woj. kujawsko-pomorskie) - znane z produkcji trzody chlewnej i ziemniaków
Kto zlikwidował PGR-y i dlaczego?
Likwidacja PGR-ów rozpoczęła się w latach 90. XX wieku, po upadku komunizmu. Proces ten został przeprowadzony na mocy ustawy z 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Reformę przeprowadził rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego, a kontynuowały ją kolejne gabinety, w tym rząd Hanny Suchockiej.
Powodem likwidacji była nierentowność PGR-ów, ich niska efektywność oraz duże zadłużenie. W miejsce PGR-ów utworzono Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, która zajęła się zarządzaniem ich majątkiem. Majątek PGR, obejmujący różnorodne obiekty produkcyjne oraz infrastrukturalne, odegrał kluczową rolę w procesie ich likwidacji. Niestety, likwidacja PGR-ów doprowadziła do masowego bezrobocia i problemów społecznych w wielu regionach kraju. Spółki Skarbu Państwa, które powstały na bazie niektórych byłych PGR-ów, miały znaczący wpływ na lokalne gospodarki, kontynuując działalność w nowoczesnej formie zarządzania.
Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa
W 1991 roku, po likwidacji PGR-ów, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa przejęła majątek tych gospodarstw. Większość ziemi byłych państwowych gospodarstw rolnych trafiła do Kościoła katolickiego, a pozostałą część oddano w dzierżawę rolnikom indywidualnym. Majątek ruchomy PGR-ów, w tym maszyny i budynki, często ulegał rozgrabieniu. Decyzja o likwidacji PGR-ów była różnie oceniana przez społeczeństwo. Zwolennicy likwidacji argumentowali, że PGR-y jako twory gospodarki socjalistycznej nie przystawały do kształtującego się wolnego rynku. Przeciwnicy natomiast krytykowali sposób przeprowadzenia likwidacji, wskazując na negatywne skutki społeczne i gospodarcze, takie jak masowe bezrobocie i degradacja infrastruktury rolniczej. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, zarządzając majątkiem PGR-ów, miała na celu przekształcenie tych terenów w bardziej efektywne i nowoczesne jednostki rolnicze.
Skutki likwidacji PGR-ów
Upadek Państwowych Gospodarstw Rolnych miał poważne konsekwencje społeczne i gospodarcze. Wiele ośrodków wczasowych, które były częścią majątku PGR-ów, zostało przejętych przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, co miało wpływ na lokalne społeczności. W wielu rejonach kraju, zwłaszcza na Pomorzu, Mazurach i w Zachodniej Polsce, nastąpił wzrost bezrobocia. Byli pracownicy PGR-ów mieli trudności z przystosowaniem się do nowych realiów gospodarczych. Wiele miejscowości popadło w stagnację, a infrastruktura rolnicza ulegała stopniowej degradacji.
Współcześnie dawne tereny PGR-ów są wykorzystywane przez prywatnych rolników, firmy agrobiznesowe oraz instytucje państwowe. Mimo upływu lat, wciąż można dostrzec ślady tej epoki w postaci opuszczonych budynków gospodarczych i nierówności społecznych w dawnych „PGR-owskich” miejscowościach. Sektor państwowy, nadzorowany przez Ministra Rolnictwa, przeszedł liczne zmiany i ewolucję, obejmując różnorodne jednostki organizacyjne, które miały na celu modernizację krajowego rolnictwa.
Podsumowanie
Państwowe Gospodarstwa Rolne odegrały ważną rolę w historii Polski Ludowej, lecz ich model okazał się nieefektywny w warunkach gospodarki rynkowej. Przeciętna wielkość gospodarstwa w latach 50. i 60. była znacząca, co odzwierciedlało strukturę i skalę tych przedsiębiorstw. W latach 1950-1969 PGR gospodarowały na coraz większym obszarze, dochodząc do prawie 2,7 mln ha, co wiązało się z powstaniem wielu przedsiębiorstw i gospodarstw rolnych. Likwidacja PGR-ów była koniecznym, choć bolesnym procesem, który wpłynął na losy tysięcy pracowników rolnych i całych społeczności. Dziś dawne tereny PGR-ów stanowią część polskiego krajobrazu gospodarczego, a ich historia pozostaje ważnym elementem dziedzictwa kraju.
Najczęściej zadawane pytania - FAQ
Czy w Polsce jest jeszcze PGR?
Nie. Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) zostały zlikwidowane w latach 90. XX wieku. Dziś ich tereny są wykorzystywane przez prywatne gospodarstwa, spółki rolne lub instytucje.
Kiedy upadł ostatni PGR?
Ostatnie Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) zostały zlikwidowane w 1993 roku na mocy reformy rolnej.
Czy w Polsce są PGR?
Nie. PGR-y zostały zlikwidowane w 1993 roku. Obecnie ich tereny należą do prywatnych właścicieli, spółek lub instytucji.
Kto przejął ziemię po PGR?
Po likwidacji PGR-ów w 1993 roku ziemię przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (dziś KOWR), która sprzedawała lub dzierżawiła ją rolnikom, spółkom i inwestorom.
Ile było PGR-ów w Polsce?
W szczytowym okresie działalności w Polsce funkcjonowało około 1,6 tys. Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR).
Gdzie był największy PGR w Polsce?
Największy PGR w Polsce znajdował się w województwie zachodniopomorskim - było to gospodarstwo w Rudnie (gmina Manowo), obejmujące kilka tysięcy hektarów ziemi.
Czym się zajmowały PGRy?
Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) zajmowały się produkcją rolną na dużą skalę (produkcja towarowa). Uprawiały zboża, warzywa, hodowały zwierzęta oraz przetwarzały produkty rolne na potrzeby rynku krajowego (np. przetwórstwo ziemniaków).